U Dubrovniku je snimljen dokumentarac RTS pod nazivom “Kvadratura kruga: Dubrovački Srbi kroz vekove”.

“Do pre jednog veka u Dubrovniku je živeo velik broj Srba katolika koji su govorili srpskim jezikom, o čemu svedoče brojni pisani tragovi”, tim riječima počinje ovaj dokumentarni film, a narator navodi kako su Konavle, Pelješac i Ston bili naseljeni Srbima sve dok srpski vladari nisu prodali zemlju Dubrovačkoj Republici.

Govori se kako zvona pravoslavne crkve u staroj gradskoj jezgri još zvone i liturgija se slavi svake nedjelje i svakog vjerskog praznika, dok su ona u Stonu i na Pelješcu odavno utihnula iako je nekada postojalo deset pravoslavnih hramova na Pelješcu.

“Zašto je izabran baš Ston? Zato što je to bila krajnja granica srpske pravoslavne države kao brana katoličanstvu.”

“Na području Dubrovačke Republike mnogi katolici do danas su sačuvali svoja srpska prezimena: Vidovići, Vojnovići, Vukanovići, Stankovići, Lazarevići, Jugovići, Stanišići, Stojanovići itd.”

Dalje se u ovom filmu kaže kako je Dubrovačka Republika bila bastion katoličanstva.

“Kao takva bila je zatvorena za druge religije, izuzev judaizma. Pravoslavce su u Republici doživljavali kao posebnu opasnost i oni nisu imali pravo građanstva u Dubrovniku. Srpski trgovci su preko dana boravili u Dubrovniku, ali nisu imali pravo zanoćiti u Gradu. Srbi nisu imali pravo ni da ispovedaju svoju veru ni da grade svoje hramove niti da se sahranjuju u okviru zidina Dubrovnika.”

“Njima su skoro sva prava bila uskraćena, jer Srbi do 1813. nisu nikako imali pravo građanstva. Smatrani su turskim podanicima.”

“Prvi pravoslavni hram napravio se krajem 18. veka, odmah izvan zidina Grada, kada se kuća grofa Save Vladislavića, dubrovačkog trgovca,ruskog diplomate hercegovačkog porekla preuređuje u crkvu koju je crkveni odbor kupio od njegovih naslednika…”

“Crkva je posvećena svetom Đorđu i ispočetka nije imala nikakvih vidljivih obilježja pravoslavnog hrama, ni krsta ni zvonika ni zvona.”

U dokumentarcu se govori i o “pravoslavnom groblju na Boninovu, na kojem počivaju mnogi znameniti Srbi iz Dubrovnika”.

“Mahom su se sahranjivali preko granice, u mestima odakle su izgleda i poticali. Uglavnom, u samom Dubrovniku to nije bilo dozvoljeno.”

Spominje se i crkva Svetog Blagoveštenja, prva pravoslavna crkva unutar gradskih mira.

“To nije bilo izvojevano preko noći, jer stolećima nije mogla u Dubrovniku postojati pravoslavna crkva, ali kao što se sve menja tokom istorije, pa duh novog doba, posle Francuske revolucije i ideje prosvetiteljstva, jednakosti svih građana, bratstva itd, nisu mogli mimoići ni tadašnji Dubrovnik.”

-Crkva je dovršena 1877. i predstavlja jedan od najljepših primjera historicizma u Dubrovniku. Arhitekt je Emil Vecchietti, splitski arhitekt, talijanski student, koji je projektirao više crkava i javnih građevina duž istočne obale Jadrana. Projektirao je i čitavo unutrašnje uređenje, pojasnio je dubrovački povjesničar Ivan Viđen.

Nakon pada Dubrovačke Republike, pojavljuju se po prvi put Srbi katolici.

“Oni su činili elitu ovog grada. Jedan od njih bio je Medo Pucić, književnik i naučnik koji je pet puta biran za gradonačelnika Dubrovnika. Još jedan ugledni Dubrovčanin, Matija Ban, izjašnjavao se kao Srbin katolik. Bio je profesor i član Srpske kraljevske akademije, inicijator podizanja hrama svetog Save na Vračaru. Po njemu i danas jedan beogradski kvart nosi ime-Banovo brdo. Još niz uglednih Dubrovčana, diplomata, ministara, poslanika, pisaca, slikara i novinara izjašnjavalo se kao Srbi katolici. Među njima su i najveći dubrovački dramaturg Ivo Vojnović, slikar Marko Murat, braća Antun i Jero Pugliesi,  Luko Bona, Lujo Vojnović, Frano Kulušić, Stijepo Kastrapeli, Antun Fabris i još mnogo znamenitih Dubrovčana.”

“U Dubrovniku je živeo velik broj Srba katolika. Milan Rešetar navodi da se u Dubrovniku govori “naški”, ali kaže ako inzistirate kod građanina kojim jezikom govori jer ne postoji “naški”, onda će vam odgovoriti da govori srpski.”

” U časopisu “Dubrovnik” čiji je urednik bio Antun Fabris 1898. objjavljeno je da je u celoj dubrovačkoj regiji koja je u to vreme brojala 11 187 stanovnika njih 9713 govori srpski jezik.”

Srbi katolici su, kako se kaže u dokumentarcu bili svjesni svog identiteta i nikome to nije smetalo izuzev Austrije, koja je tada vladala Dubrovnikom.

“Ne radi se o tome da je to nekakav pokret Srba katolika, nego oni su bili katolici i ostali katolici, a po nacionalnosti oni su Srbi. I nisu tu težnje bile kao što se zlonamjerno želi tumačiti i politizira se da se htjelo pripojiti Dubrovnik Srbiji, nikada o tome govora nije bilo, ali isto tako nisu oni bili ni za Zagreb, oni su bili za Dubrovnik.”

Pri samom kraju navodi se u kako je u Dubrovniku bilo 15 katoličkih svećenika koji su se izjašnjavali kao Srbi katolici. Najpoznatiji među njima bio je Ivan Stojanović.

“Ove njegove reči uzimaju se kao moto čitavog pokreta: Srbin sam po porijeklu i čuvstvu, katolička crkva mi to ne brani jer je ona univerzalna i kršćanstvo me uči da ljubim bližnjega, pa ko mi je bliži od srpskog naroda? Zvalo bi se ne biti kršćaninom kad bi se vjere radi od svog naroda odbio i njegovim neprijateljem postao?”

“Stojanović je tvrdio kako su identitet nekog naroda bitniji jezik, običaji nego vera. Bio je i svedok pohrvatizacije Srba katolika.”

“Srbi katolici su bili glavni nositelji ideje jugoslavenstva i zajedničke države južnih Slovena.”

Na pitanje ima li danas Hrvata pravoslavaca u Dubrovniku, u filmu se kaže: “Pa ima, nema mnogo, ali mi u našoj zajednici imamo čistokrvne Hrvate koji su u jednom trenutku ušli u pravoslavnu crkvu i izrazili želju i slobodu da budu dio te zajednice.”

“Po nekom zvaničnom popisu RH ovdje živi oko 1400-1500 pravoslavaca. Od toga oko 1100 pravoslavnih Srba.”

Na kraju filma narator kaže kako su Dubrovčani usprkos agresijama uspjeli sačuvati slobodu i uvijek bili prvo Dubrovčani, a onda- sve ostalo.

Film možete pogledati ovdje: